بررسی پیشینه تلاش ایران برای دستیابی به فناوری هسته ای

نگارش تاریخ تلاش های ایران در راستای دست یابی به انرژی هسته ای هر چند دارای اهمیتی چند جانبه و یک ضرورت انکارناپذیر است اما کمتر مورد توجه محافل دانشگاهی و علمی قرار گرفته است. تاریخ تلاش های هسته ای ایران به دو دوره قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم می شود. این دو دوره دارای ماهیتی دوگانه و بسیار متفاوت است. قبل از انقلاب اسلامی، تلاش های هسته ای در سایه حمایت دول غربی و در راستای اهداف آنها شکل گرفته بود، در حالی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر پایه توان داخلی و عزت ملی از یک سوی و تضاد و تعارض با اهداف دول غربی از سوی دیگر به کار خود ادامه داد. آغاز تلاش های هسته ای ایران به سال 1335ش بازمی گردد. در این سال در پی تشویق ها و حمایت های ایالات متحده آمریکا، محمد رضا شاه پهلوی بر آن شد تا با برنامه ریزی چند ساله، ایران را در مسیر هسته ای شدن قرار دهد. در این راستا اقدام به تاسیس مرکز اتمی دانشگاه تهران و بستن قراردادهای متنوع با کشورهای غربی به ویژه آمریکا، آلمان و فرانسه برای ساخت نیروگاه ها و خرید تجهیزات هسته ای نمود. کشورهای غربی نیز شدیدا مواظب بودند که از روزنه این همکاری ها، دانش هسته ای انحصاری آنها در دسترس ایرانیان قرار نگیرد. فعالیت های هسته ای ایران در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فراز و فرودهای فراوانی داشت. ابتدا و در زمان دولت موقت، به خاطر تصمیم های اشتباه مسئولان وقت و عدم تعهد کشورهای غربی نسبت به قراردادهایشان فعالیت های هسته ای تعطیل شد اما بعد از مدت کوتاهی فعالیت های هسته ای از سر گرفته شد. سپس در دهه هفتاد و هشتاد، ایران مسیر هسته ای شدن را به سرعت پیمود و با اعتماد بر دانش بومی از یک طرف و کمک گرفتن از کشورهایی مثل روسیه و چین توانست بسیاری از طرح های نیمه کاره را به اتمام برساند و غنی سازی اورانیوم در خاک ایران انجام و چرخه سوخت هسته ای کامل شد. این موفقیت ها، کشورهای غربی را بر آن داشت تا با روش های مختلف مانع از هسته ای شدن ایران شوند. با عنایت به اهمیت فعالیت های هسته ای ایران، پژوهش حاضر با هدف پاسخگویی به سوال اصلی پژوهش یعنی «روی آوردن ایران به فناوری هسته ای به چه دلایلی بوده است؟»، این فرضیه را به آزمون گذاشته است که «ایران هموراه به منظور مصارف صلح آمیز هسته ای به این فناوری نظر داشته است». پژوهش از نوع مطالعات تاریخی و به روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای، منابع مجازی، اسناد و مصاحبه می باشد.